Το τσιγάρο στο ελληνικό τραγούδι

Θυμάμαι και γελάω ακόμα, μια σειρά από σκετσάκια που είχαν κάνει οι Α.Μ.Α.Ν. (Κανάκης και λοιποί) στις πολύ καλές τους μέρες, που έδειχνε με σατιρικό τρόπο τις αλλαγές που θα έφερνε στο ελληνικό τραγούδι η αντικατάσταση της δραχμής από το ευρώ, αν αποφασίζαμε να κάνουμε τη νομισματική αλλαγή και στους στίχους των ελληνικών τραγουδιών που αναφέρονται στη δραχμή ή σε χρήματα γενικώς. Με αφορμή την απαγόρευση του καπνίσματος σχεδόν παντού, που ξεκίνησε πριν μερικές εβδομάδες στην Ελλάδα, προβληματίστηκα για το ποιές θα ήταν οι επιπτώσεις της απαγόρευσης αν βγάζαμε από το ελληνικό τραγούδι το τσιγάρο και όλα τα παρεπόμενά του (νικοτίνη, καπνός κτλ) ή αν η απαγόρευση έφερνε τόσο λαμπρά για τους γιατρούς αποτελέσματα, ώστε να κόψουμε όλοι το τσιγάρο κι έτσι κάθε αναφορά σε αυτό μέσα από τραγούδια να μας φαίνεται εκτός εποχής και στα όρια του γραφικού. Για σκεφτείτε το λίγο. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον...

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το τσιγάρο είναι τόσο αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού τραγουδιού που θα ήταν αδύνατο να σταθεί το ένα χωρίς το άλλο. Ίσως ακούγεται λίγο υπερβολικό αυτό, αλλά έχω την αίσθηση ότι έχει μια δόση αλήθειας. Το τσιγάρο (όπως και ο καπνός, η νικοτίνη, το πακέτο κλπ) αποτελούν ένα από τα αντικείμενα γύρω από το οποίο υπάρχει ολόκληρη μυθολογία που εκφράζεται και μέσα από το τραγούδι. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τον έρωτα, αλλά και για το θάνατο, το αλκοόλ, τα λουλούδια, το φεγγάρι και ίσως για πολλά ακόμη θέματα ή αντικείμενα που τώρα μου διαφεύγουν.

Το τσιγάρο υμνήθηκε όσο λίγα πράγματα από το ελληνικό (και όχι μόνο) τραγούδι. Πολλοί άλλωστε από τους συνθέτες, τους στιχουργούς, τους ποιητές, τους τραγουδιστές ήταν ή είναι φανατικοί καπνιστές. Γνωστές επίσης και οι ιστορίες με σπουδαία τραγούδια να έχουν γραφτεί πάνω σε ένα πακέτο μέσα σε κάποιο καφενείο ή σε κάποια φυλακή στα δύσκολα χρόνια...


Φυσικά και δεν μπορώ να κάνω πλήρη καταγραφή της παρουσίας του τσιγάρου στο ελληνικό τραγούδι. Είναι κάτι που απαιτεί χρόνο και γνώσεις σε επίπεδα που δεν φτάνω. Απλά, με αφορμή την καπνοαπαγόρευση που ξεκίνησε πρόσφατα, είπα να μαζέψω μερικά πολύ αγαπημένα κομμάτια με αναφορές ή και με κύριο πρωταγωνιστή το τσιγάρο. Πάμε λοιπόν (τα τραγούδια αναφέρονται με εντελώς τυχαία σειρά):

"Η ταμπακιέρα"

Μουσική: Μίμης Τραϊφόρος & Γιώργος Γιαννακόπουλος
Στίχοι: Ιωσήφ Ριτσιάρδης
Πρώτη εκτέλεση: Μαρίκα Νίνου & Βασίλης Τσιτσάνης
Άλλες ερμηνείες: Σοφία Βέμπο, Βίκυ Μοσχολιού, Χάρις Αλεξίου κ.ά.

Δώρο κάποιου σε κάποια (ή το αντίστροφο) μια ταμπακιέρα. Η ύπαρξή της και μόνο βασανίζει τον κάτοχο αφού του θυμίζει έναν έρωτα. Η καθημερινή συνήθεια του καπνίσματος ξύνει πλέον ερωτικές πληγές. Το τσιγάρο και το κάπνισμα λοιπόν σε ρόλο αρνητικού πρωταγωνιστή. Ο κάτοχος της ταμπακιέρας αναρωτιέται "Κι ίσως μου χάρισες αυτή την ταμπακιέρα / για να μου γίνει και το κάπνισμα βραχνάς". Ένα υπέροχο τραγούδι από τα παλιά . Το ακούμε εδώ από τη Βίκυ Μοσχολιού:

"Άσε με να λέω"

Μουσική: Τάκης Σούκας
Στίχοι: Σμαρούλα Μαραγκουδάκη
Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Πορτοκάλογλου & Ελένη Βιτάλη (ντουέτο)

Σαν συνέχεια του προηγούμενου τραγουδιού, τούτο δω είναι ένα ακόμη κομμάτι που παρομοιάζει την ερωτική σχέση δύο ανθρώπων με τη σχέση του ανθρώπου με το τσιγάρο: "Μα όταν λέω πως μαζί σου θα ξεκόψω / γίνεσαι φλόγα που με καίει και γυρίζω / σαν το τσιγάρο που όλο λέω θα το κόψω / κι όμως με πάθος πιο πολύ ξανακαπνίζω".

"Το τσιγάρο"

Μουσική: Ευανθία Ρεμπούτσικα
Στίχοι: Ελένη Ζιώγα
Πρώτη εκτέλεση: Γιάννης Κότσιρας
Δίσκος: "Μόνο ένα φιλί" (1997)

Το τραγούδι που έκανε τον Γιάννη Κότσιρα γνωστό. Εδώ το τσιγάρο έχει το ρόλο του εξομολογητή κατά κάποιο τρόπο. Οι καπνιστές λένε άλλωστε ότι το τσιγάρο είναι φίλος. "Στο τσιγάρο που κρατώ" λοιπόν, ορκίζεται ο-η ερωτευμένος-η ότι θα αγαπά το έτερόν του-της ήμισι για μια ζωή.

"Πρωινό τσιγάρο"

Μουσική: Νότης Μαυρουδής
Στίχοι: Άλκης Αλκαίος
Πρώτη εκτέλεση: Χορωδία ομίλου Πατραϊκής Μαντολινάτας και μικτής χορωδίας
Άλλες εκτελέσεις: Χ. Αλεξίου & Γ. Νταλάρας, Χορωδία Τυπάλδου κ.ά.
Δισκογραφία: Στην όχθη της καρδιάς μου (1984), Μάνος Λοϊζος-Αφιέρωμα (1985) κ.α.

Οι φανατικοί καπνιστές ξεχωρίζουν το πρωινό τσιγάρο σαν μία από τις κορυφαίες στιγμές της ημέρας. Με το τραγούδι του φέρει ακριβώς αυτόν τον τίτλο, "Πρωινό τσιγάρο", επανερχόμαστε στην παρομοίωση του έρωτα με την εξάρτηση από τη νικοτίνη του τσιγάρου: "Κι εγώ σε ζητάω / σαν πρωινό τσιγάρο / και σαν καφέ πικρό". Ένα από τα ομορφότερα κομμάτια που έχουν γραφτεί, από τον... μετρ των στιχουργικών εικόνων, τον Άλκη Αλκαίο και μία από τις καλύτερες εισαγωγές και μεωδίες του ελληνικού τραγουδιού από τον Νότη Μαυρουδή. Πραγματικά ακούγοντας αυτό το τραγούδι πλημμυρίζεις εικόνες και συγκίνηση.

"Τσιγάρο ατέλειωτο"

Μουσική: Σωκράτης Μάλαμας
Στίχοι: Γιώργος Αθανασόπουλος
Πρώτη εκτέλεση: Σωκράτης Μάλαμας
Άλλες εκτελέσεις: Δημήτρης Μητροπάνος, Χάρις Αλεξίου, Βασίλης Καρράς
Δισκογραφία: "Κύκλος" (1993) κ.α.

Ένα από τα καλύτερα τραγούδια που ακούσαμε τα τελευταία χρόνια. Σύγχρονο λαϊκό, με σφιχτοαγκαλιασμένα τη μελωδία και το στίχο και μια στιβαρή ερμηνεία από τον Μάλαμα, θεωρείται ήδη κλασικό. Εδώ η μοναξιά είναι αυτή που παρομοιάζεται με ένα τσιγάρο "βαρύ" τόσο, που μοιάζει να είναι ατελείωτο. Τραγούδι απογοήτευσης και εσωτερικής αναζήτησης.

"Κακές συνήθειες"

Μουσική-Στίχοι-Ερμηνεία: Μίλτος Πασχαλίδης

Κακιά συνήθεια λένε ότι είναι το κάπνισμα. Ο Μίλτος Πασχαλίδης μας λέει όμως ότι οι κακές συνήθειες είναι που μας δένουν στα παλιά κι ότι πολλές φορές τα μεγάλα ψέματα κρύβονται πίσω από τα πιο αθώα βλέμματα. Μήπως και πίσω από τις κακές συνήθειες κρύβεται κάτι άλλο, όχι και τόσο κακό; Όπως και να’χει, ο στίχος "όλη μου η ζωή συνένοχη και πώς γουστάρω / κάτι απογέματα με καφέ και τσιγάρο" θα δημιουργεί πάντα σε πολλούς από μας χιλιάδες οικείες εικόνες. Ένα από τα κορυφαία του Μίλτου!

"Τα τσιγάρα"

Μουσική-Στίχοι-Ερμηνεία: Ορφέας Περίδης
Άλλες εκτελέσεις: Γ. Νταλάρας
Δισκογραφία: Αχ ψυχή μου φαντασμένη (1990), Ζωντανή ηχογράφηση στην Ιερά Οδό (1997)

Αμέτρητα τσιγάρα, άλλοτε σαν παρέα στις μοναχικές βραδιές, άλλοτε αναμμένα από συνήθεια, μηχανικά. Ο νους τρέχει με χίλια και νομίζεις ότι θα εκραγείς. Υπέροχοι εσωτερικοί στίχοι! Κάποιοι λένε ότι η γενιά των τραγουδοποιών του ’90, στην οποία ανήκει και ο Περίδης, το παράκανε με τα σκοτεινά, εσωτερικά τραγούδια που αναφέρονται σε καπνούς, αλκοόλ, σκέψεις στα σκοτεινά κτλ. Δεν συμφωνώ, αλλά τούτο δω είναι ένα χαρακτηριστικό τραγούδι τέτοιου είδους. Από τα πολύ αγαπημένα μου!

"Πάντα γελαστοί"

Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος
Στίχοι: Άλκης Αλκαίος
Ερμηνεία: Δημήτρης Μητροπάνος
Δίσκος: Στου αιώνα την παράγκα (1996)

Το 1996 ο Σολωμός Σολωμού πέφτει νεκρός πάνω στον ιστό μιας σημαίας στη Δερύνεια της Κύπρου από σφαίρες Τουρκων "Γκρίζων Λύκων". Είχε στο στόμα το τσιγάρο που ήξερε πως είναι το τελευταίο του. Λίγο καιρό αργότερα ο Άλκης Αλκαίος γράφει: "Όσοι με το Χάρο γίναν φίλοι / με τσιγάρο φεύγουνε στα χείλη". Ο Θάνος Μικρούτσικος το κάνει ζεϊμπέκικο και ο Δημήτρης Μητροπάνος το απογειώνει.

***

Σκόρπιοι στίχοι με αναφορές στο τσιγάρο (ο Άλκης Αλκαίος θαρρώ ότι μπορεί να αναδειχθεί... πρωταθλητής!) :

Η ζωή μου όλη είναι ένα τσιγάρο
που δεν το γουστάρω κι όμως το φουμάρω
κι όταν γίνει η γόπα κέρασμα στο χάρο
όταν έρθει η ώρα και τόνε τρακάρω

(Η ζωή μου όλη - Άκης Πάνου-Στέλιος Καζαντζίδης)

Όσοι με το Χάρο γίναν φίλοι
με τσιγάρο φεύγουνε στα χείλη
στα τρελά τους όνειρα δοσμένοι
πάντα γελαστοί, πάντα γελαστοί
πάντα γελαστοί και γελασμένοι

(Πάντα γελαστοί, Θ. Μικρούτσικος-Α. Αλκαίος-Δ. Μητροπάνος)


Στον κόσμο που γεννήθηκα
δεν χάραξα πορεία
τσιγάρο μ’ανεμόχαρτο
στρίβω στα πρακτορεία

(Διόδια, Σ. Μάλαμας - Α. Αλκαίος)

Η βάρκα τρύπησε και μπάζει νερά
σαν ανεμόσκαλα για το πουθενά
και το τσιγάρο μου δεν πιάνει φωτιά
δεν σηκώνει

(Δεν σηκώνει, Στ. Μεσημέρης - Β. Παπακωνσταντίνου)

Σκόρπια στιχάκια σε πακέτα πεταμένα

(Το μετάξι, Σ. Μάλαμας - Α. Αλκαίος)

Δως μου λοιπόν το τελευταίο μας φιλί
και άς καπνίσουμε μαζί κι ένα τσιγάρο

(Απόψε σιωπηλοί, Βάσω Αλαγιάννη - Νίκος Παπάζογλου)

Μια πεταλούδα στη γωνιά χαμογελάει,
κερνάει τσιγάρο μα πουλάει τη φωτιά.
Ο αστυφύλακας ταυτότητα ζητάει,
μα εγώ την ψάχνω απ' τα δεκαεννιά

(Βικτώρια, Β. Παπακωνσταντίνου - Α. Αλκαίος)

Μούσκεμα τα τσιγάρα μου
τα σπίρτα κι η κιθάρα μου
μα δεν με νοιάζει μην χαθώ
τα’χω χαμένα από καιρό

(Το τραγούδι του μεθυσμένου, Σ. Μάλαμας)

Αυτή ήταν μία πρόχειρη καταγραφή με όσα μού ήρθαν στο μυαλό αυθόρμητα. Αν βρω χρόνο και όρεξη ίσως ακολουθήσει και μέρος βου. Παραγγελιές δεκτές!